Recensie: Kijken door de ogen van Derek Walcott

“Antilliaanse kunst is de restauratie van een uiteengespatte geschiedenis.” Het citaat van dichter Derek Walcott is veelzeggend. Het geeft blijk van zijn geweldig gevoel voor taal en getuigt van een onvoorwaardelijke liefde en waardering voor de kunst uit het hele Caribisch gebied, waar ‘Antilliaans’ in dit verband betrekking op heeft.
Walcott verwoordde zijn liefde voor de inwoners en cultuur van de Caribische eilanden al treffend in honderden gedichten en tientallen toneelstukken. Kan een ander nog iets zinnigs toe te voegen aan de woorden van een man, die zelf uiterst bedreven is om zich uit te drukken? Is het nodig om extra aandacht te vragen voor iemand die de Nobelprijs voor de Literatuur won en dus een internationaal publiek heeft? Het antwoord is een volmondig ja.

Derek Walcott

Opgewonden

Uit de film Poetry is an Island van Ida Does blijkt nog eens extra hoe groot de liefde is die Walcott voelt voor de Caribische cultuur en met name zijn geboorte-eiland St. Lucia. “Ik raakte al op jonge leeftijd opgewonden als ik in de literatuur iets las over mijn eiland en ik raakte opgewonden bij de gedachte dat ik de plekken kon beschrijven die ik zag. Het was letterlijk een lichamelijke ervaring,” zegt hij hier zelf over. Door de prachtige natuuropnames kost het voor de kijker weinig moeite om te zien wat Walcott als jongen zag en te voelen wat hij voelde. Beelden van een feest door de Indiase gemeenschap in Trinidad maken duidelijk waar Walcott over sprak in zijn Nobel Lecture, zijn voordracht na de toekenning van de Nobelprijs voor de Literatuur in 1992.

Vurig

Poetry is an Island voorziet Walcott van de omgeving waar hij over schrijft. Hartstochtelijk pleit hij voor de erkenning van de kunst, bijvoorbeeld door de bouw van een theater of het gebruik van het aan hem toegewezen Rat Island als rustige werkplek voor kunstenaars uit de hele wereld. Vurig protesteert hij tegen de bouw van een hotel aan de voet van de Saint Lucia Pitons, de twee bergen die het eiland kenmerken.
Cruciaal voor de context zijn ook de vrienden, collega’s en familieleden van Walcott die aan het woord komen. Kunstenaar Dunstan St. Omar bijvoorbeeld, aan wie Walcott in zijn gedicht ‘Another Life’ een ode bracht. “Omdat die grote man over mij heeft geschreven, ben ik poëzie geworden,” zegt St. Omar, die zijn eerste schilderijen overigens maakte op Curaçao. Een andere inwoner van Saint Lucia benadrukt het belang van Walcott voor de gemeenschap van Saint Lucia en beklaagt zich over het verval van het geboortehuis van de schrijver. Later blijkt dat hij zelf het initiatief heeft genomen voor de renovatie.
Er zijn niet alleen maar lovende woorden voor Derek Walcott. Zijn ijzeren discipline en toewijding maken hem moeilijk in de omgang. Woedend kan hij zijn op acteurs die te laat zijn voor de repetitie van een toneelstuk. “De enige geldige reden om te laat te komen, is het overlijden van je moeder,” herinnert een acteur zich een uitspraak van Walcott. Collega’s zijn soms echt bang voor hem.

Tranen

Does confronteert Walcott eigenlijk nergens rechtstreeks met die mindere karakter eigenschappen, maar de samenwerking met hem verliep ook erg soepel met uitzondering van de keer dat ze werd weggestuurd van zijn erf. Bovendien valt uit het meest indrukwekkende fragment van de film wel af te leiden dat Walcott een emotionele man is. Als hij een gedicht voorleest over zijn dementerende moeder schieten de tranen in zijn ogen. “Ik kan het niet,” zegt hij en legt het boek weg. Met een gebroken stem brengt hij uiteindelijk toch tot een goed einde.

Recensie voor Amigoe, 2014

05-04-2014c09Walcott

Harbers vangt kijkers met kleuren

VLISSINGEN-Een rare houten constructie blijkt bij nadere bestudering het verweerde interieur van een gekantelde boot te zijn. Door twee van de drie ramen is een helder blauwe zee met witte schuimkoppen te zien. Als de kapitein in 2006 bij daglicht aan de grond zou zijn gelopen bij Klein Curaçao was dit zijn uitzicht geweest. Maar ja, bij daglicht was hij waarschijnlijk niet gestrand.

Bunita di Dekadensia
Bunita di Dekadensia

De Gevolmachtigde Minister van Curaçao Marvelyne Wiels opende afgelopen vrijdag in Vlissingen de expositie Bunitesa di Dekadensia (Schoonheid van Verval) met foto’s van Monique Harbers. Het maritiem museum MuZEEum was zo onder de indruk van de foto’s die Harbers vanuit een mini-onderzeeër maakte en die in 2012 in het Curaçaos Maritiem Museum werden tentoongesteld, dat ze werd uitgenodigd voor een expositie in Vlissingen.
Een foto van een gezonken schip en Harbers fascinatie voor de uitstraling van verweerde oude objecten waren bepalend voor het onderwerp: foto’s van scheepswrakken en enkele onderwaterfoto’s. Tegelijkertijd werd met die keuze de overeenkomst benadrukt tussen Vlissingen en Curaçao, beide afhankelijk van de zee en bovendien respectievelijk beginpunt en bestemming in de trans-Atlantische handel in goederen en slaven. “De expositie toont aan dat wij een verleden met elkaar delen, maar ook een heden en een toekomst,” aldus minister Wiels.

Stoomketel

Harbers zei in haar welkomstwoord dat ze oorspronkelijk alleen Nederlandse wrakken wilde fotograferen. “Het liefst had ik een onbekend Nederlands scheepswrak ontdekt, maar die liggen vaak op een enorme diepte. Pas toen ik mijn oorspronkelijke idee eenmaal had losgelaten, vond ik grappig genoeg de stoomketel van de Oranje Nassau, een Nederlands passagiersschip gebouwd in 1884 dat in 1906 verging.”
Op de foto lijkt de stoomketel aanvankelijk een verroest olievat, maar net als bij de gestrande boot, vallen na enkele seconden de details op. Een rond gat omringd door kleinere gaten waar vermoedelijk een pijp was bevestigd en een donkere schaduw onder de waterspiegel, die kijkers enig inzicht geeft in de omvang van de ketel.

Wrakkenbaai

Het zijn dus niet alleen vergane schepen uit Nederland die Harbers fotografeerde, maar dat is van ondergeschikt belang. Harbers wil de kijkers vangen met beelden, die haar fascineerden en niet meer loslieten. Het zijn dus vooral de contrasten tussen het blauw van de zee en het bruin, rood en grijs van verroest ijzer die opvallen. Het frisse wit van opspattend water voor het donkere verwrongen metaal en hout van een nagenoeg compleet scheepswrak. Of de gifgroene water van de zogeheten Wrakkenbaai, zo ontzettend vervuild dat het met een dam het Schottegat is afgesloten. François van der Hoeven van het NAAM begeleidde haar naar de twee platbodemschepen die hier zij aan zij steeds verder met hun omgeving samensmelten.

De foto’s van Harbers draaien vooral om de kleuren en de vormen. Al geeft maakt het bijbehorende verhaal de foto’s soms wel mysterieuzer. Waarom het gekantelde schip in 2006 aan de grond liep, is nooit opgehelderd. Was de vuurtoren defect of kwam het toch door de Franse zeekaart, waarin de vuurtoren op de verkeerde locatie stond?
De expositie Bunitesa di Dekadensia in het MuZEEum is tot en met 28 september te zien.

Verslag: ‘Muziek laat poëzie zweven’

Recensie Amigoe
Recensie Amigoe

Het verzoek om werk van Caribische dichters op muziek te zetten, leidde deels tot herkenbare, maar vooral ook tot ongebruikelijke en gedurfde nieuwe composities. Het resultaat was afgelopen vrijdag te horen tijdens de vijfde editie van de Caraïbische Letterendag in Amsterdam.

(…)

Van artistieke vernieuwing was er zeker sprake. In De Lussen van Hans Faverey bijvoorbeeld.
Het was de eerste keer dat de compositie ten gehore werd gebracht, hoewel Margriet Hoenderdos het stuk al in 1990 schreef in samenwerking met de Surinaams-Nederlandse dichter Faverey. Met een schijnbaar gebrek aan onderlinge afstemming tussen de partijen voor althobo, klarinet, basklarinet, fagot en hoorn werd een ode gebracht aan de complexiteit van zijn gedichten. De consistente herhaling van deze disharmonie zorgde voor een enigszins herkenbaar patroon, vergelijkbaar met de terugkerende bewegingen in Favery’s taalgebruik.

Uitvoering De Lussen van Hans Faverey (foto Jean van Lingen)
Uitvoering De Lussen van Hans Faverey (foto Jean van Lingen)

Gedurfd was ook Cultuurtuin Kawina, een compositie van de Surinamer René Samson op gedichten van landgenoten Michaël Slory en Bernardo Ashetu voor een ongebruikelijk gezelschap van een mezzosopraan, slagwerker, een achtergrondkoortje en drie dansers. Alweer leek de uitvoering weinig samenhang te hebben op het eerste gezicht of gehoor. Toch bleek de mezzosopraan geschikt voor een dramatische roep om hulp in het gedicht Waar ben je van Ashetu en werd zijn gedicht Kinderspel ondersteund door de bewegingen van de dansers.

(…)

In vergelijking met beide voorgenoemde uitvoeringen waren de composities van Curaçaoënaar Randal Corsen een stuk toegankelijker. Ook dit waren allerminst ‘gewone’ liedjes, maar de relatie tussen de muziek en de tekst was wel duidelijker. Corsen transformeerde de gedichten van de Curaçaose Lucille Berry-Haseth tot kleine opera’s.

Fragment recensie Amigoe, 2013
Ook gepubliceerd op de weblog van Caribische Letteren.

Recensie: Tropisch Koninkrijk geeft de zweep

Naast de ongekende schoonheid van het Caribisch gebied toont de expositie Tropisch Koninkrijk vooral de bittere realiteit. Bezoekers worden in museum De Fundatie geconfronteerd met de schaduwzijde van het paradijs. De expositie, die tot en met 16 maart te zien is, werd donderdag geopend door Ank Bijleveld-Schouten, commissaris van de Koning in Overijssel.
Directeur Ralph Keuning omschreef Tropisch Koninkrijk, samengesteld door publicist Maarten Jager, als een inhaalslag voor het Zwolse museum met een zwaartepunt bij Europese kunst. “De kunstenaars uit de zes Caribische eilanden staan op een jaloersmakende wijze met beide benen in een reeks verschillende kunsttradities die ze samenvoegen in werk dat dicht op de hartslag van de tijd zit,” zei hij.

Het werk van Evelien Sipkes blijkt al voor de officiële opening enorm populair. De sieraden die ze maakt, schijnen de afgelopen jaren in groter te zijn geworden, maar blijven tegelijkertijd tot op de millimeter gedetailleerd, ongeacht de materialen die Sipkes gebruikt. Indrukwekkend is ook de installatie Growing Still, Still Growing, een gordijn van gestileerde porseleinen bladeren, die zo nu en dan zachtjes bewegen als er iemand langs loopt. Een zen-achtig bos, noemt ze het zelf.

Confrontatie

Scherp contrasterend met die installatie van Sipkes is Islas Unitiles van Herman van Bergen, dat zich op dezelfde verdieping bevindt. De massieve muur confronteert de kijker met de waardevolle bodemschatten van een eiland dat door de ontdekkingsreizigers als nutteloos werd betiteld: Hard hout, paraffine, rode aarde en zelfs donkergrijs asfalt, dat in combinatie met de andere materialen een veel krachtigere uitstraling heeft dan het doorgaans heeft op de openbare weg. De materialen zijn aangebracht in een muur van sumpiña’s, de doornen die het resultaat zijn van de respectloze behandeling van de natuur. Het wordt tijd dat men zich bewust wordt van het feit dat Curaçao alles behalve nutteloos is en wat meer respect toont voor de natuur en de medemens, is de boodschap van Van Bergen.

(…)

Het werk dat mogelijk het meest confronterend en actueel is, werd gemaakt door Ruben La Cruz en Karolien Helweg. In A Kingdom of Contrasts laat hij de Nederlandse politicus Geert Wilders vechten met Helmin Wiels, gesymboliseerd als twee enorme hanen van hout. De toeschouwers zijn bekende Caribische politici als Mike Eman, Sarah Wescot-Williams en Ivar Ajses, maar ook Koning Willem-Alexander, Mark Rutte en de kunstenaars zelf. Hun lichamen zijn opgebouwd uit krantenkoppen over politieke ontwikkelingen in de afgelopen jaren. “Ik geef graag zweepslagen,” zegt La Cruz. “Vaak betrekken politici de bevolking bij hun gevecht. Ze laten de bevolking voor zich vechten. Met mijn werk wil ik juist politici elkaar laten afranselen.”

Fragment recensie Amigoe, 2013

Recensie: Mi Kulpa

Met Mi Kulpa heeft regisseur Shariff Korver een prestatie van formaat geleverd. Het verhaal is meeslepend met geen fragment of acteur te veel of te weinig. Zonder crimineel gedrag goed te praten, wordt er wel enig begrip gevraagd voor de situatie van sommige mensen.

Mi Kulpa is bovendien prachtig gefilmd, dicht op de huid van de acteurs zodat twijfel, onzekerheid en andere emoties ook zichtbaar is zijn. Tegelijkertijd is het geen film waarin alleen ellende wordt benadrukt. Grappige scenes over een vrolijke vriend, een gesprek aan tafel of Miguels broertje dat zijn spoelwater niet uitspuugt maar doorslikt, zorgen voor de balans die bijdraagt aan de geloofwaardigheid. Soms zijn het juist de contrasten die voor context zorgen en daardoor voor het evenwicht: Een vrolijk muziekje terwijl de kijker zich bewust is van het onafwendbare noodlot of een schilderij van Jezus in het huis van een drugscrimineel. Prijzenswaardig is ook het spel van alle acteurs, in het bijzonder Anton de Bies als Miguel en Aldaïr Pieters als Jerry.

Mi Kulpa is de gum voor het bekende zwarte balkje, waarmee criminelen onherkenbaar worden gemaakt. Dat balkje blijkt al die tijd voornamelijk het zicht te hebben belemmerd van de voorbeeldige burger.

Fragment recensie voor Amigoe, 2013

Dynamische zoektocht naar identiteit

Noah Blindenburg (foto: Jaro Blindenburg)
Noah Blindenburg (foto: Jaro Blindenburg)

AMSTERDAM-“Ik zweef. Ik kan niet kiezen. Ik ben bang dat ik door een keuze een andere cultuur uitsluit.” Deze woorden vormen de kern van het theaterconcert Invented Identity van Noah Blindenburg in de Amsterdamse kroeg Bourbon Street. De zangeres en actrice deelt hierin haar persoonlijke zoektocht naar haar identiteit. Het is een uitdaging die herkenbaar is voor een grote, maar onderbelichte groep Curaçaoënaars: geboren en getogen in Nederland, maar met een vader of moeder uit Curaçao.

(…)

Wat Invented Identity vooral bijzonder maakt, is dat Noah een bekend thema op een luchtige manier brengt en ook niet beoogt een oplossing te hebben. De zoektocht naar identiteit is voor niemand makkelijk en het hebben van wortels op twee continenten maakt het alleen maar moeilijker. Maar Invested Identy is nergens zwaar. Noah Blindenbrug zweeft en voor het publiek is dat alleen maar erg prettig.

Fragment uit recensie Amigoe, september 2013

Caraïbisch uitzicht

Caraïbisch Uitzicht

Een selectie artikelen van 2 Sides Media is geplaatst op Caraïbisch Uitzicht, de blog-pagina van de Werkgroep Caraïbische Letteren. De werkgroep, opgericht in 2006, is een zelfstandige Werkgroep binnen de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde. De Werkgroep stelt zich ten doel om de literatuur van Suriname, de voormalige Nederlandse Antillen en Aruba te ondersteunen en de studie ervan te bevorderen.

Artikelen van 2 Sides Media op Caraïbisch Uitzicht.

Katibu di Shon ontroert

Katibu di Shon (foto Marco Borggreve)
Katibu di Shon (foto Marco Borggreve)

Katibu di Shon blijft trouw aan de traditie van opera als een dramatische vertelling met uitvergrote emoties, die door de muziek nog eens extra worden benadrukt. Het verhaal van Carel de Haseth over liefde, vriendschap, macht en frustratie, leent zich daar bij uitstek voor. Jeugdvrienden Wilmu (Jeroen de Vaal) en Luis (Peter Brathwaite) zijn beiden verliefd op slavin Anita (Tania Kross). Maar slaaf Luis treurt over de voorkeur die Anita lijkt te hebben voor Wilmu, die op zijn beurt worstelt met zijn rol als slaveneigenaar. Beiden reageren hun frustraties af op Anita. Het liefdesverhaal komt tot een ontknoping tijdens de slavenopstand op plantage Knip.

(…)

Katibu di Shon is meer dan alleen de eerste opera in het Papiaments. Het is een belangrijke en verfrissende aanvulling op de vele opera’s die al generaties lang worden opgevoerd. Het is een prachtig verband tussen de slavernijgeschiedenis en een klassieke kunstvorm, die tot ontwikkeling kwam in de hoogtijdagen van de trans-Atlantische slavernij. En bovenal is het een prachtige en ontroerende voorstelling waarmee Tania Kross, Randal Corsen en Carel de Haseth een extra dimensie geven aan het Papiaments, de Caribische cultuur en muziek en de geschiedenis.

Recensie voor Amigoe, 2013

 

Een pijnlijke geschiedenis nog pijnlijker

Kaft Kasteel van ElminaDe West-Indische Compagnie was lang niet zo oppermachtig als wel eens wordt gedacht en niet elke Afrikaan was een onschuldig slachtoffer. In Het Kasteel van Elmina geeft journalist Marcel Van Engelen meer kleur aan een zwarte bladzijde in de wereldgeschiedenis; een context die niets afdoet aan de ellende, terwijl de lezer toch meer begrip krijgt voor de geschiedenis. “De Afrikaanse rol maakt de geschiedenis van de slavernij voor de slachtoffers en hun nakomelingen niet minder pijnlijk – eerder pijnlijker.”

(…)

Het Kasteel van Elmina is een evenwichtig en leesbaar verhaal over de trans-Atlantische slavenhandel. “Als er één clichébeeld bestaat over de Europees-Afrikaanse contacten, dan is het dat de technologisch en economisch superieure Europeanen naar Afrika kwamen om daar met spiegeltjes en kraaltjes de argeloze, onwetende, onontwikkelde Afrikanen te manipuleren,” schrijft Van Engelen. “Het is verleidelijk de grootschalige verscheping van Afrikaanse slaven te schetsen als een kwaadaardig plan. Maar dat was het niet. Het was weliswaar kwaadaardig, maar het was nooit een vooropgezet plan. Het begon bijna onopgemerkt, kwam met horten en stoten tot ontwikkeling, en groeide uit tot een industrieel systeem.”

Fragment recensie voor Ñapa, 2013

Meeslepende versie van Buchi Fil ‘Geen Liefde zonder Vrijheid’

 
ROTTERDAM-Het publiek lacht bij de voorstelling Geen liefde zonder vrijheid. Ze lachen om Jörgen Raymann als dansende slavenopzichter tijdens het Seu-feest, om de lange uithalen in plat Amsterdams van de zingende schipper Kees Scholten en om de uitbundigheid van Mosa Nena, een rol van Izaline Calister. Door het contrast met de vrolijke momenten, maakt de tragiek van het verhaal des te meer indruk.

(…)

Naast het spel door de drie acteurs zijn het deze nummers en de muzikanten die de voorstelling in veertig minuten meeslepend maken en diepgang geven. Ze zorgden zelfs voor het geluid van de zee. Dankzij de percussionisten Vernon Chatlein en Roël Calister, gitarist Ed Verhoeff en de drie violisten en cellist van het Dudok Kwartet kon het publiek zonder moeite delen in het plezier tijdens de Seu en het feest van de plantagehouder.

Enthousiast werd er meegeklapt. Toeschouwers konden meedromen op de liefdevolle Curaçaose wals om vervolgens even later toch oprecht de wanhoop en het verdriet te voelen van Buchi Fil en Mosa Nena. “Hoe moet ik nu leven zonder hem, hoe moet ik door zonder zijn stem,” zong Calister.

Fragement recensie voor Amigoe, 2013